Nawigacja

Style wychowania w rodzinie i ich wpływ na funkcjonowanie dziecka

Warszawa, 7 listopada 2017

 

Wychowywanie dzieci jest trudnym i odpowiedzialnym zadaniem. Wychowywać, to znaczy zaspokajać podstawowe potrzeby dziecka, kształtować jego charakter, uczyć określonego systemu wartości, rozwijać jego funkcje fizyczne i psychiczne oraz wprowadzać dziecko w krąg życia społecznego i kultury. W rodzinie dziecko zdobywa pierwsze doświadczenia dotyczące wzajemnych stosunków z innymi ludźmi, uczy się relacji towarzyskich, nabywa doświadczeń dotyczących dyscypliny. Postawy rodziców warunkują styl wychowania w rodzinie, czyli określone, względnie stałe oddziaływania rodzicielskie i stosowane przez nich metody, których celem jest kształtowanie właściwych zachowań dzieci, wdrożenie do wykonywania powierzonych zadań i obowiązków. Stosowany w domu rodzinnym styl wychowawczy wpływa znacząco na charakter dziecka, sposób jego funkcjonowania, zachowanie, stosunek do norm i zasad społecznych oraz innych ludzi.

W psychologii wyróżnia się trzy podstawowe systemy (modele) wychowania w rodzinie: wychowanie demokratyczne, autorytarne i liberalne.

 

I.   Wychowanie demokratyczne

Jest to najwłaściwszy system oddziaływań wychowawczych. Naczelną zasadą jest poszanowanie praw wszystkich członków rodziny. Rodzice wspólnie z dzieckiem ustalają zakres obowiązków i przywilejów. Prawa dziecka są szanowane, a obowiązki egzekwowane. Dziecko jest nagradzane i chwalone, jednak za złamanie reguł ponosi karę w postaci ograniczenia przywilejów, a nie krzyku i przemocy. Rodzice uczą dzieci poszanowania pracy, szanują pracę dziecka. Przy każdej nadarzającej się okazji rozwijają jego aktywność, współdziałają z dzieckiem, cieszą się z jego sukcesów, a w razie porażki - wspomagają radą. Dzieci uczą się zasad współżycia społecznego nie na podstawie przymusu zewnętrznego i lęku przed karą, lecz w oparciu o akceptację i świadomy wybór właściwej zasady postępowania. Zasady zachowania są z dzieckiem omawiane, tłumaczone i wyjaśniane. W rodzinie o demokratycznym modelu wychowania rodzice rozmawiają z dziećmi o ich przeżyciach, problemach, uwrażliwiają dziecko na problemy i uczucia innych oraz uczą kontroli własnych emocji. W rodzinie panuje życzliwa, serdeczna i pełna miłości atmosfera, dzieci mają poczucie bezpieczeństwa i kształtuje się u nich adekwatna samoocena.

Tak wychowywane dziecko jest w szkole zdolne do samokontroli i dyscypliny opartej na wewnętrznych normach i zasadach moralnych. Przejawia w stosunku do kolegów i nauczycieli takie pozytywne uczucia jak: zaufanie, sympatię i życzliwość. Liczy się ze zdaniem innych oraz z ich interesami, współdziała z kolegami i udziela im pomocy w razie potrzeby. Dziecko zna zakres obowiązków i zadań szkolnych, które przyjęło z własnej chęci albo dlatego, że wyjaśniono mu sens i konieczność realizowania ich dla dobra całej klasy i szkoły. Uczniowie z rodzin o demokratycznym stylu wychowania osiągają wysokie wyniki w nauce. Są niezależni i mają poczucie odpowiedzialności za wyniki w nauce. Chętnie podejmują wyzwania, gdyż wierzą w swoje możliwości i mają wsparcie w domu rodzinnym, gdzie zawsze mogą liczyć na pomoc rodziców.

II.      Wychowanie autorytarne.

W tym modelu wychowania rodzice "zawsze mają rację", zaś obowiązkiem dziecka jest bezwzględne posłuszeństwo. Wszelkie wykroczenia są surowo karane. Rodzice na ogół kochają swoje dziecko nie mniej niż inni. Przekonani są jednak, że surowe i rygorystyczne wychowanie przynosi najlepsze efekty. Rodzice nie dopuszczają do rozwijania aktywności dziecka podejmowanej z jego inicjatywy. Zachowania dziecka, cała jego aktywność, regulowane są szeregiem sztywnych zasad i norm, które nie podlegają dyskusji i są bezwzględnie oraz odgórnie narzucane przez rodzica. Komunikacja przebiega jednostronnie: od rodzica do dziecka. Informacje, obowiązki, wymagania - są podawane dziecku do wiadomości i skrupulatnie egzekwowane. Nagrody i przywileje - jeżeli istnieją - są także narzucone przez rodzica, a ich atrakcyjność bądź nieatrakcyjność z punktu widzenia dziecka nie jest brana pod uwagę. Dziecko wychowywane w stylu autorytarnym rzadko rozumie reguły panujące w domu, próbuje więc pytać, uzyskać wyjaśnienie. W odpowiedzi pada najczęściej: „Bo tak powiedziałem!", „Jak dorośniesz, to zrozumiesz", „To dla twojego dobra", „Ile razy mam powtarzać?!". W skrajnych przypadkach za zbytnią ciekawość dziecko jest surowo karane. Zachowanie dziecka jest nieustannie kontrolowane i oceniane - w przekonaniu rodzica „sprawiedliwie", bo z punktu widzenia ustalonych przez niego zasad. Wymagania stawiane dziecku są ponad jego możliwości, nie uwzględniają preferencji i upodobań dziecka. Naraża je to na ciągłe niepowodzenia i porażki, a przez to na życie w ciągłej frustracji. Obniża się samoocena dziecka, spada jego wiara w siebie i swoje możliwości. Dzieci tracą motywację do podejmowania aktywności, chęć dążenia do rozwoju i realizowania swojej potrzeby osiągnięć. Powstaje dystans między rodzicami a dzieckiem. Dziecko żyje obok rodziców, jest strofowane przez nich i zmuszane do posłuszeństwa.

Odpowiedzią dziecka mogą być zachowania agresywne, bierne albo znerwicowane.

Dziecko agresywne:

Dziecko, które doświadcza agresywnych zachowań ze strony rodziców (również agresji słownej) zachowuje się agresywnie w stosunku do rówieśników w szkole, przy czym atakuje słabszych kolegów, których jest w stanie zmusić do uległości, natomiast unika walki z osobnikami silniejszymi, w odniesieniu do których atak nie ma szans powodzenia. Dzieci agresywne to zazwyczaj dzieci bez sukcesów. Mają tendencje do działań zdezorganizowanych, zapominają odrabiać lekcje, nie pamiętają co było zadane, gubią swoje zeszyty i książki, marzą na jawie, nie słuchają, rozmawiają na lekcji.

Dziecko bierne:

Dzieci bierne społecznie są ciche, trwożliwe, małomówne, powolne, unikają zabaw i kolegów, są nieśmiałe i wstydliwe, nie potrafią skutecznie bronić się przed napastnikami. Dzieci takie nie sprawiają trudności wychowawczych nauczycielom, są zdyscyplinowane, bez sprzeciwu wykonują polecenia, nie popadają w konflikty z rówieśnikami. Tłumione wewnętrznie emocje mogą powodować choroby psychosomatyczne i zaburzenia psychiczne. Dzieci biernie społecznie myślą powoli i niełatwo opanowują nowe zadania. Często nie nadążają za rówieśnikami. Podczas lekcji nie są w stanie udzielić poprawnej odpowiedzi lub szybko rozwiązać otrzymanego zadania, choć posiadają niezbędne ku temu wiadomości i umiejętności.

Dziecko nerwicowe:

Częste stosowanie przez rodziców surowych kar fizycznych, częste posługiwanie się krzykiem, wymyślaniem, grożeniem sprawia, że dziecko staje się znerwicowane. Przejawem zaburzeń nerwicowych dzieci są tiki: grymasy twarzy, mruganie powiekami, ruchy głowy nasilające się pod wpływem zdenerwowania lub niepokoju. W sytuacjach takich następuje również jąkanie się lub obgryzanie paznokci. Dzieci nerwicowe wykazują nadpobudliwość psychomotoryczną. Z reguły są bardzo ruchliwe i nie znoszą skrępowania ruchów. Łatwo popadają w gniew, denerwują się z błahych powodów i popadają w konflikty z rówieśnikami, wszczynają kłótnie i bójki. Często doznają stanów lękowych, są pełne obaw, wybuchają płaczem w sytuacjach, które u dzieci o zrównoważonym systemie nerwowym reakcji takich nie wywołują. Dzieci nerwicowe osiągają słabe wyniki w nauce.

III.     Wychowanie liberalne.

W tym modelu dziecko ma prawie całkowitą swobodę. Rodzice nie hamują aktywności dziecka. Nadmierna swoboda przyczynia się niekiedy do przedwczesnej samodzielności i nieliczenia się przez dziecko z nikim. Rodzice przyzwyczajają dziecko do spełniania wszelkich jego zachcianek. Niejednokrotnie wybiegają nawet z ich realizacją naprzód, nie czekając aż dziecko zasygnalizuje daną potrzebę. Spełnianiu życzeń dziecka podporządkowane jest życie rodzinne i organizacja domu. W wychowaniu dominują nagrody, często przyznawane za niewielki nawet wysiłek, albo pomimo jego braku. Konsekwencje niepożądanych zachowań nie występują w ogóle albo cechują się niewielką uciążliwością dla dziecka. Skutkuje to nieznajomością norm i zasad życia społecznego. Dzieci, które w domu rodzinnym nie mają żadnych obowiązków i ograniczeń bardzo dziwią się i buntują gdy ponoszą konsekwencje swojego zachowania poza domem. Odbierają to jako ograniczanie swojej wolności i podejmują coraz więcej zachowań społecznie nieakceptowanych, chcąc przełamać wytrwałość osoby stawiającej ograniczenia.

Dziecko napotyka trudności w przystosowaniu się do grupy rówieśniczej, nie potrafi samodzielnie dążyć do realizacji postawionych sobie celów i załamuje się przy pierwszych trudnościach. Często narusza normy społeczne, przejawia postawy egoistyczne, jest impulsywne i nieposłuszne. Liberalny styl wychowania w rodzinie sprawia, że dziecko jest rozkapryszone i nieobliczalne w swoich zachciankach. Nie szanuje własnych rzeczy i mienia społecznego. Próby narzucenia pewnych rygorów wywołują w nim złość, negatywizm, agresję.

Odmianą wychowania liberalnego jest pozostawienie dziecku swobody przy jednoczesnym braku zainteresowania się nim. Dziecko czuje się wówczas zaniedbane i niezauważone. Motywem jego nieposłuszeństwa bywa chęć zwrócenia na siebie uwagi. Szuka aprobaty poza grupą rodzinną.

Zdarza się, że wymienione style przeplatają się ze sobą. Mamy wtedy do czynienia z niekonsekwentnym stylem wychowania. Wiąże się on ze zmiennością i niesystematycznością zabiegów wychowawczych podejmowanych przez rodziców. Prawa i obowiązki dziecka, zasady i normy regulujące jego postępowanie, jak i cała organizacja życia rodzinnego, są tu właściwie uzależnione od nastroju rodziców. W efekcie dziecko otrzymuje sprzeczne sygnały i polecenia. Niejasne oczekiwania rodziców utrudniają mu orientację w najbliższym świecie, rozpoznanie swego miejsca w rodzinie, określenie siebie samego.

Opracowała: pedagog szkolny M. Juźwik

Zalecana literatura:

  • Faber A., Mazlish E. Jak mówić, żeby dzieci nas słuchały. Jak słuchać, żeby dzieci do nas mówiły. Poznań: Media Rodzina.
  • Faber A., Mazlish E. Rodzeństwo bez rywalizacji. Poznań: Media Rodzina.
  • Gordon T. Wychowanie bez porażek. Rozwiązywanie konfliktów między rodzicami a dziećmi. Warszawa: PAX.
  • Kołakowski A., Pisula A. Sposób na trudne dziecko. Sopot: GWP.
  • Liebenow H. Konsekwencja w wychowaniu dzieci. WAM.
  • Lite J., Parrish K. Wychowanie skuteczne – dziesięć przykazań dla rodziców. WSiP.

 

Aktualności

Kontakt

  • Szkoła Podstawowa z Oddziałami Integracyjnymi nr 341 Im. "Twórców Literatury Dziecięcej"
    ul. Oławska 3
    01-494 Warszawa
  • 22 638 61 28
    22 638 61 28 (fax)

Galeria zdjęć