Nawigacja

Samoocena u uczniów mających specyficzne trudności w uczeniu się

Samoocena jest to "ewaluacja pojęcia Ja, czyli uogólniona, względnie trwała ocena siebie jako osoby" (Strelau, 2000, s. 573). Samoocena może dotyczyć zarówno wyizolowanych aspektów własnej osoby, jak też całościowej oceny siebie.  W psychologii termin samoocena jest używany zamiennie z pojęciem „ poczucia własnej wartości”.

 

Posiadanie wysokiej samooceny jest zwykle korzystne dla jednostki, gdyż opiera się ona na akceptacji społecznej, w związku z tym jednostka stara się zrobić wszystko by utrzymać ten pozytywny obraz siebie. Jeśli w jakiejś dziedzinie osoba się nie sprawdza, nie odnosi sukcesów, stara się wykazać na innym polu, po to by zachować poczucie własnej wartości i zredukować podstawowe źródło lęku, którym jest groźba wykluczenia ze społeczności.

Pragnienie przebywania z innymi ludźmi  i obawa przed utratą z nimi kontaktu pojawia się u człowieka we wczesnym dzieciństwie i  może być podstawowym źródłem lęku. Z lękiem tym ludzie radzą sobie  poprzez podtrzymywanie poczucia własnej wartości. 

Nie zawsze udaje się jednak utrzymać samoocenę na wysokim poziomie, zaś osoby mające niską samoocenę funkcjonują zdecydowanie gorzej od osób o samoocenie wysokiej. Ludzie ci nie wykorzystują szans na osiągnięcie sukcesów, nawet tam gdzie mają na to realne możliwości.

Istotnym problemem z punktu widzenia teorii osobowości jest sprawa adekwatnej lub nieadekwatnej oceny własnych możliwości. Część osób poprawnie spostrzega własne możliwości czyli osiąga rezultaty zgodne ze swoimi oczekiwaniami, niektóre osoby spostrzegają swoje możliwości jako wyższe od rzeczywiście osiąganych rezultatów inne jako niższe. Jednym z czynników determinujących oczekiwania  i aspiracje jest system wiedzy o sobie samym, czyli zależność między ja realnym ( takie posiadam właściwości ) i wysokością deklarowanych oczekiwań oraz ja idealnym (takie właściwości pragnę posiadać) i wysokością deklarowanych aspiracji w sytuacji zadaniowej. Ja realne jest to obecny obraz siebie, ja idealne, jest tym co jednostka pragnęłaby osiągnąć.

Niezbieżność obrazu siebie z ideałem siebie polega na tym, że obraz siebie nie pokrywa się z ideałem siebie, czyli tym kim człowiek chciałby naprawdę być. Taka niezgodność obrazu siebie z ideałem wiąże się często z brakiem akceptacji siebie i z trudnościami przystosowania. Im rozbieżność jest większa, tym przystosowanie gorsze.

 Obraz siebie powstaje we wczesnym dzieciństwie i stopniowo się rozwija. Dziecko mając obraz siebie jako kogoś gorszego, nielubianego, będzie zawsze bardziej uczulone niż inne na to wszystko, co w życiu potwierdza to jego mniemanie o sobie, będzie się nieświadomie tak zachowywało, żeby być gorszym i nieakceptowanym. Taki sposób bycia przeniesie też do swojego późniejszego, dorosłego życia.

Czynnikami warunkującymi rozwój  obrazu siebie, są doświadczenia jednostki, w których poznaje ona swoje możliwości działania i w wyniku których osiąga określoną pozycję w grupie społecznej oraz opinie innych ludzi, z którymi jednostka się styka. Do najistotniejszych czynników warunkujących samoocenę młodzieży zaliczamy opinie i oceny innych ludzi, własne sukcesy i niepowodzenia, porównywanie siebie z innymi, pozycję szkolną ucznia, status społeczno- ekonomiczny rodziców.

W związku z powyższym ogromny wpływ na samoocenę ucznia oraz na formowanie się jego osobowości mają oceny szkolne i wiążąca się w dużej mierze z nimi pozycja szkolna ucznia.

Wiadomo, iż oceny szkolne są jednym z ważniejszych czynników warunkujących pozycję ucznia w zespole klasowym w wyższych klasach szkoły podstawowej. Dobre postępy wiążą się z dużą popularności, słabe postępy  z popularnością małą. Zgodnie z badaniami Pilikiewicza można stwierdzić, że z wiekiem zależność ta ulega zmianie, dobre wyniki w nauce nie gwarantują już dużej popularności, zaś złe wyniki w nauce, prawie wykluczają dużą popularność w zespole klasowym.

W wieku szkolnym podstawową potrzebą dziecka jest potrzeba przebywania w grupie i zyskania jej akceptacji. Dzieci w tym wieku nie potrafią odrzucić opinii grupy i bardzo się z nią liczą. Samoocena zaś wyrabia się na podstawie odczuwania stosunku innych ludzi do jednostki. Informacje o tym jakie jest do niej nastawienie grupy wpływa na wytworzenie się obrazu siebie i samoocenę. Samoocena rzutuje na postawy i zachowania jednostki, które są przedmiotem oceny przez innych i wywołują względem niej określone reakcje i zachowania.

Według Pilikiewicza, powodzenia w nauce są czynnikiem dostarczającym dużą ilość danych do pozytywnej oceny jednostki przez grupę, a tym samym i jej pozytywnej samooceny.

Niepowodzenia w nauce są źródłem danych do negatywnej oceny przez grupę i niskiej samooceny jednostki. Na bazie tego typu negatywnych doświadczeń wyrabia się u dziecka poczucie niższości. Dziecko zdaje sobie sprawę, że jest nieprzyjęte przez grupę z powodu negatywnego wyróżniania się z otoczenia i stara się to zmienić szukając kontaktu z członkami grupy. Jednak poczucie niższości zakłóca nawiązywanie kontaktów społecznych. Negatywna postawa wobec siebie powoduje zachowanie się innych zgodne z tą postawą.

Często dzieci bonią się przed utratą pozytywnej samooceny stosując różne techniki obronne, selekcjonując informacje napływające z otoczenia. Często więc postrzegają one swoją pozycje w grupie nieadekwatnie ale korzystniej niż ona jest w rzeczywistości, ma to charakter obronny i służy zachowaniu stabilnej, pozytywnej samooceny.

Dla uczniów z klas szkoły podstawowej trudności w nauce są problemem, gdyż wiążą się z karą ( zła ocena, negatywna reakcja rodziców, nauczycieli, izolacja lub odrzucenie przez rówieśników). Porównywanie się z uczniami nie mającymi trudności w nauce, otrzymywanie negatywnych stopni oraz wypowiedzi negatywnie oceniające ich wiadomości i umiejętności wpływa ujemnie na ich samoocenę i wywołuje u nich poczucie niższości i małej wiary we własne możliwości,  które przez lata nauki ulega utrwaleniu. Dzieci z trudnościami w uczeniu się niosą na sobie wielki bagaż negatywnych doświadczeń  i wiążących się z nimi negatywnych emocji przez pryzmat, których postrzegają one swoje funkcjonowanie w szkole.

Czym charakteryzują się osoby z zaniżoną samooceną?

Oto kilka przykładów zachowań:

  • unikanie ambitnych celów lub stawianie zadań nierealistycznych powyżej swoich możliwości;
  • wycofywanie się z nowych zadań („To nie dla mnie”, „To na pewno się nie uda”);
  • nieśmiałość i unikanie wystąpień na forum publicznym;
  • niepewność, potrzeba ciągłego potwierdzania prawidłowości wykonania zadań przez autorytety, np. szefów, rodziców;
  • przypisywanie sobie winy za porażki, a dopatrywanie się przyczyn sukcesu w czynnikach zewnętrznych („Miałem szczęście”, „Ale fart”);
  • generalizowanie pojedynczego niepowodzenia na wszystkie działania i cechy osobowości („Jestem do niczego”, „Jestem beznadziejny i głupi”, „Niczego nie potrafię dobrze zrobić”);
  • wycofywanie się z działania po pierwszej trudności;
  • silne reakcje emocjonalne na krytykę;
  • zaprzeczanie słusznym komplementom („Coś ty, to stary łach, a nie żadna ładna sukienka”);
  • podejrzliwość wobec ludzi, nieufność wobec ich intencji i niewiara w bezinteresowność;
  • nadmierna koncentracja na własnych błędach, słabościach, porażkach i wadach;
  • niedocenianie własnych zalet, umiejętności i talentów;
  • niekorzystne porównywanie się z innymi („Basia jest ode mnie lepsza, ładniejsza, mądrzejsza”);
  • przejawianie wysokiej potrzeby akceptacji, pochwał i uznania ze strony innych, tzw. „głód miłości”;
  • ignorowanie własnych potrzeb;
  • brak tendencji samorealizacyjnych, minimalistyczna postawa wobec życia;
  • tendencja do samotności i zamykania się w sobie, unikanie kontaktów towarzyskich;
  • nieasertywność.

Jakie zachowania i postawy rodziców wpływają na budowanie się poczucia własnej wartości u dziecka?

Ważne, by rodzice wychowywali dzieci z szacunkiem i miłością, dawali dziecku odczuwać swoją życzliwość i akceptację. Rodzice, którym zależy na budowaniu poczucia wartości u dziecka:

  • okazują dziecku swoją miłość i czułość;
  • wytyczają granice;
  • uczą zasad, jakimi rządzi się świat;
  • jasno mówią o swoich oczekiwaniach;
  • pozwalają dziecku na samodzielność;
  • pokazują, że wierzą w kompetencje i możliwości dziecka;
  • pozwalają doświadczać dziecku własnej sprawczości nawet w wykonywaniu drobnych czynności; pokazują mu, że ma ono wpływ na swoje życie, że, podejmując rożne działania, przejmuje nad nim kontrolę;
  • pokazują dziecku, że wierzą w jego dobroć;
  • akceptują uczucia dziecka i swoje - zarówno te przyjemne jak i nieprzyjemne;
  • potrafią przyznać się do błędu i przeprosić;
  • potrafią przyjmować krytykę na swój temat;
  • potrafią przyjmować komplementy, ale również potrafią obdarzyć komplementem inną osobę (w tym również dziecko);
  • doceniają wysiłki, starania dziecka, nawet jeśli nie zawsze wszystko mu się udaje;
  • mają dystans do siebie i poczucie humoru na własny temat;
  • liczą się ze zdaniem i potrzebami dziecka.

 

Opracowała: Agata Otocka- Chrustny

na podstawie Nowa Szkoła Nr 6, rok 2004

Aktualności

Kontakt

  • Szkoła Podstawowa z Oddziałami Integracyjnymi nr 341 Im. "Twórców Literatury Dziecięcej"
    ul. Oławska 3
    01-494 Warszawa
  • 22 638 61 28
    22 638 61 28 (fax)

Galeria zdjęć